Những phiên tòa xét xử phù thủy khét tiếng ở châu Âu thời kỳ đầu cận đại từ lâu đã thu hút sự quan tâm của các nhà sử học trong việc tìm hiểu những thay đổi xã hội quy mô lớn. Hiện nay, một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Theory and Society đã làm sáng tỏ cách thức mà việc xuất bản các cẩm nang săn phù thủy, đặc biệt là cuốn Malleus Maleficarum có ảnh hưởng lớn, đã châm ngòi cho giai đoạn đen tối này trong lịch sử.
Trong khoảng thời gian từ 1400 đến 1775, ước tính có khoảng 40.000-60.000 người bị hành quyết vì bị cáo buộc là phù thủy trên khắp châu Âu. Sự thay đổi đột ngột trong hành vi xã hội này phù hợp với lý thuyết về sự lan truyền tư tưởng, trong đó những ý tưởng mới lan truyền qua các mạng lưới xã hội và dẫn đến những thay đổi rộng khắp.
Những phát hiện chính từ nghiên cứu bao gồm:
- Mỗi ấn bản mới của Malleus Maleficarum tương ứng với sự gia tăng các vụ xét xử phù thủy
- Các tuyến đường thương mại và vị trí trung tâm của các thành phố đóng vai trò quan trọng trong việc lan truyền tư tưởng săn phù thủy
- Quá trình này không diễn ra ngay lập tức mà là một hiệu ứng gợn sóng lan tỏa chậm trên khắp lục địa
- Hầu hết các vụ xét xử phù thủy được thúc đẩy bởi quy trình tư pháp chính thức, không phải do đám đông tự xét xử
Các nhà nghiên cứu đã sử dụng dữ liệu về tuyến đường thương mại để xác định những thành phố nào có nhiều khả năng tiếp xúc với những ý tưởng mới về phù thủy. Sau đó, họ phân tích thời điểm diễn ra những vụ xét xử phù thủy đầu tiên tại 553 thành phố Trung Âu, liên hệ với việc xuất bản các cẩm nang săn phù thủy.
Mô hình lan truyền tư tưởng này khác với các lý thuyết lây lan xã hội đơn giản hơn:
- Nó đòi hỏi sự tham gia nhận thức với những ý tưởng mới, không chỉ đơn thuần là tiếp xúc
- Mọi người phải diễn giải lại thế giới xã hội của họ và thay đổi hành vi tương ứng
- Sự bão hòa hoàn toàn hiếm khi xảy ra, khác với meme viral hay việc áp dụng công nghệ
Tác động của Malleus Maleficarum vượt xa việc đơn thuần lan truyền nỗi sợ hãi. Nó định khung lại phù thủy như một mối đe dọa cấp bách và đưa ra các giải pháp thực tế, tương tự như cách các chính phủ hiện đại áp dụng chính sách mới.
Mặc dù tập trung vào các sự kiện lịch sử, nghiên cứu này có những ý nghĩa đương đại:
- Có thể giúp nhận diện các mô hình mới nổi trong việc lan truyền thông tin sai lệch và các thuyết âm mưu
- Nhấn mạnh sự nguy hiểm khi những ý tưởng thuyết phục kết hợp với lời kêu gọi hành động
- Gợi ý việc nhắm vào các điểm nóng tiềm năng thay vì giả định về các mối đe dọa toàn cầu
Các nhà nghiên cứu lưu ý rằng việc chống lại các hệ tư tưởng có hại đòi hỏi nhiều hơn là chỉ đơn thuần phê phán. Việc cung cấp các khuôn khổ thay thế để diễn giải thế giới là then chốt cho sự thay đổi lâu dài.
Khi chúng ta đang vật lộn với sự lan truyền của thông tin sai lệch trong kỷ nguyên số, những hiểu biết từ lịch sử này có thể chứng minh giá trị trong việc hiểu và giải quyết các hiện tượng lây lan xã hội hiện đại.
 |
|---|
| Trang bìa của cuốn " Malleus Maleficarum ", một cẩm nang săn lùng phù thủy quan trọng đã định hình nên lịch sử bi thảm của các phiên tòa xét xử phù thủy ở châu Âu |